indiĝena de: okcidenta Sudameriko kaj ebla la Galapagoinsuloj
sezona (en la regiono de la Pugeta Golfo): malfrua somero-aŭtuno
La specifaj nutraĵoj de tomatoj varias por vario kaj ankaŭ por sezono, sed unu de la plingravaj estas likopeno, antioksidanto kuniĝita kun osta sano. Surprizige, estas fakte la oranĝaj tomatoj kiu estas plej bonaj ĉi tiu kaze, ĉar ili havas pli facile absorbiĝitan specon da likopeno ol ruĝaj tomatoj, sed tutaj estas bonaj fontoj. Tomatoj, precipe freŝa tiuj, ankaŭ estas kuniĝita kun kora sano, pli malaltaj kooesterolaj niveloj, kaj malpliigita risko de diversa kanceroj kaj neŭrologiaj malsanoj kiel alchajmero. Ili estas bonegaj fontoj de vitaminoj C kaj E, beta-karoteno, kaj mangano, tiel bone kiel kelkaj gravaj fitonutraĵoj. Kiel kun kukumoj, la semoj de la tomato estas speciale nutraj.
Tuta ĉi tiu saneco estas kelke ironia, ĉar la tomato estas membro de la solanaca familio kaj apude pareca al la solano aŭ beladono, populara fonto de la veneno atropino. Laŭ popula legendo, la tomato iam estis evitita por ĉi tiu kunligo, kvankam ne ŝajnas esti multa pruvo por apogi la ideon supre, ekzemple, ĝenerala malinklino por kultivi kaj manĝi nekutimajn manĝaĵojn. Alia membroj de ĉi tiu familio estas terpomoj, melongenoj, kaj pipraj kapsikoj, do ĝi ne estas ĝenerale danĝera grupo de plantoj. Tamen, la folioj de la tomato enhavas altajn amasojn de danĝeraj alkaloidoj, do unufoje vi devus manĝi nur la fruktojn (aŭ, teknike, berojn). Eĉ jen kelka anekdota pruvo ke eviti tomatojn povas mildigi simptomojn de arteito, kvankam ĝi ne estas konfirmita por sciencaj esploroj.
Kvankam tomatoj originis en Sudameriko, ili kredeble ekis kultivataj en Meksiko por la aztekoj, en la formo de flavaj malgrandaj tomatoj (la nomo povas esti da la azteka vorto tomatl, signifanta "ŝvelanta frukto"). Ili alvenis al Eŭropo je la 16a jarcento kaj distribuiĝis kelke rapide por la epoko. Nun Ĉinio kultivas la plejn tomatojn. Kiam vi aĉetas enladigitajn tomatojn, estas bona ideo serĉi tiuj produktitaj en usono, ĉar la alta acida enhavo de tomatoj faras ke la metaloj de la ladskatoloj estas pli facile absorbiĝitaj por la enhavoj (ĉi tiu ankaŭ estas kial estas ĝenerale rekomendita eviti kuiranta tomatojn en aluminio) kaj kelkaj landoj estas malpli rigora pri la plumba enhavo de iliaj ujoj. Estas estinta kelka konzerno pri BPA en la vinilaj subŝtofoj ke ni ofte trovas en tomataj ladskatoloj, sed lastaj esploroj estas trovinta ke dum estas kelka, la niveloj estas tre malaltaj, ĉirkaŭ 1/600 da la maksimuma sendanĝera nivelo -- tial malalta, fakte, ke ekologiaj tomatoj povas reteni la priskribon eĉ post estanta enladigitaj en vinila-subŝtofitaj ladskatoloj (vi devas serĉi "sen-BPA" etiketon por tute eviti ĝin).
Kiam mi estis knabino en Spokane, mia patrino ĉiam rigardis la aŭtunajn veterprognozojn proksime kaj kiam la unua severa frosto estis prognozita ŝi senfruktigis tutajn la tomatajn plantojn en la ĝardeno. Ŝi metis la tomatojn ke estis preskaŭ maturaj en suna fenestrosojlo por maturiĝi (pli lasta konsilo estas metu ilin en paperan sacon kun banano aŭ pomo por provizi matureco-kuraĝigantan etenan gason) kaj la senesperaj verdaj tiuj fariĝis verda tomata saŭco en vico de pindaj aŭ ĵelea vazoj en la provizejo (krom la unu aŭ du vazoj ke ne sigeliĝis, kaj estis ĉiam unu aŭ du, ke devis iri en la glaciŝrankon ĝis ni uzis ilin). Ŝi kutime faris la saŭcon post meztagmanĝo kaj tiam ni pasigis la posttagmezon kaj vesperon kontanta la pingojn kaj popojn dum la vazoj sigeliĝis, ĉiu malgrandeta venko.
Legu pli:
etikeda nutrada informo pri nekuiritaj tomatoj
Tomato Dirt havas faktojn, receptojn, kaj eĉ kostumojn
longa kaj kimpleta artikolo je whfoods
WebMD
Ĉi tiu estas traduko de mia artikoleto en la blogo de la Farmista Bazaro de Tumwater.
Angla versio ankaŭ havebla en Food Bank Foodie
